Kişilik bozukluğu (KB) tipleri esas olarak üç kümede toplanır. Bu durumlarda bireyin duygusal, düşünsel ve davranışsal biçimlerinin toplumsal normlardan ve beklentilerden belirgin şekilde sapmasıdır. Bu bozukluklar genellikle ergenlik veya erken yetişkinlik döneminde başlar ve bireyin yaşamını olumsuz etkiler. Çoğunlukla, kişinin kendisiyle, çevresiyle ve diğer insanlarla ilişkilerinde sürekli sorunlara yol açar. Bu durumlar genellikle bireyin uyum sağlayamama, işlevsellikte düşüş ve duygusal zorluklar yaşamasının nedenidir.
Kişilik Bozukluğu Tipleri
Kişilik bozuklukları üç ana kümede toplanır:
A Kümesi Kişilik Bozuklukları : Garip veya Eksantrik Davranışlar
- Paranoid: Başkalarına karşı sürekli bir güvensizlik ve şüphecilik. Ayrıca aşırı şüphecilikleri ve güvensizlikleri nedeniyle insanlarla yakın bağlar kurmakta zorlanırlar.
- Şizoid: Sosyal ilişkilerden uzak durma, duygusal soğukluk.
- Şizotipal : Garip düşünceler, inançlar veya davranışlar ve sosyal anksiyete vardır. Bu kişiler olaylara dışsal tepki vermek yerine tepkilerini içlerinde yaşarlar. Ayrıca sosyal ortamlarda aşırı derecede heyecan, alınganlık, kuşkuculuk ve kaygı yaşarlar.
B Kümesi Kişilik Bozuklukları : Dramatik, Duygusal veya Dengesiz Davranışlar
- Antisosyal : Toplumsal kuralları ihlal etme, empati eksikliği, sorumsuzluk avrdır.
- Borderline (Sınırda) : Duygusal dalgalanmalar, terk edilme korkusu, istikrarsız ilişkiler.
- Histrionik : İlgi arayışı, abartılı duygusal ifadeler.
- Narsistik : Kendini üstün görme, hayranlık ihtiyacı, empati eksikliği.
C Kümesi Kişilik Bozuklukları : Kaygılı veya Korkulu Davranışlar
- Kaçıngan-Çekingen : Eleştirilmekten veya reddedilmekten aşırı korku; sosyal durumlardan kaçınma.
- Bağımlı : Karar verme zorluğu, başkalarına aşırı bağımlılık.
- Obsesif-Kompulsif (OKKB): Mükemmeliyetçilik, katı düzen, kontrol ihtiyacı. Ek olarak, sorumluluklar ve kurallar altında hapsolmuş gibi hisseder. Ayrıca, duygusal ifade ve samimiyet göstermekte güçlük çeker.
Kişilik Bozukluğu Belirtileri
- Duygusal belirtiler: Öfke patlamaları, kaygı, depresyon.
- Davranışsal belirtiler: Toplumsal uyumsuzluk, ilişkilerde sorunlar.
- Fiziksel etkiler: Stres kaynaklı sağlık problemleri.
Tedavi Yöntemleri
- Psikoterapi (Konuşma Terapisi): Psikoterapi, bu sorunların tedavisinde temel yöntemdir. En sık kullanılan türleri şunlardır:
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Düşünce kalıplarını değiştirmeye ve daha sağlıklı davranışlar geliştirmeye odaklanır.
- Diyalektik Davranış Terapisi (DBT): Özellikle borderline kişilik bozukluğu için etkilidir; duygusal regülasyon ve ilişkisel becerileri güçlendirir.
- Şema Terapisi: Çocukluk travmalarından kaynaklanan derin şemaları keşfetmeyi ve dönüştürmeyi amaçlar.
- Psikodinamik Terapi: Bilinçdışı motivasyonları ve geçmiş ilişkilerin etkilerini anlamaya odaklanır.
- Grup Terapisi: Bireyin sosyal becerilerini geliştirmesine ve başkalarıyla sağlıklı ilişkiler kurmasına yardımcı olur.
- İlaç Tedavisi: Kişilik bozuklukları genellikle ilaçlarla doğrudan tedavi edilemez; ancak eşlik eden semptomların hafifletilmesi için reçete edilebilir:
- Antidepresanlar: Depresyon ve anksiyete belirtilerini azaltabilir.
- Antipsikotik İlaçlar: Paranoid düşünceler veya şiddetli algı bozukluklarında kullanılabilir.
- Duygudurum Düzenleyiciler: Ani ruh hali değişimlerini kontrol etmeye yardımcı olur.
- Anksiyolitikler: Aşırı kaygıyı yönetmede etkili olabilir.
- Destekleyici Terapiler:
- Aile Terapisi: Aile bireylerinin kişilik bozukluğuna daha iyi adapte olmasını sağlar ve çatışmaları azaltır.
- Sanat veya Yaratıcı Terapiler: Bireyin kendini ifade etmesi ve duygularını anlaması için yaratıcı araçlar sunar.
- Mesleki Rehabilitasyon: Sosyal becerileri ve işlevselliği geliştiren programlar içerir.
- Hastanede Yatış ve Yoğun Tedavi: Şiddetli semptomlar, intihar riski veya kendine zarar verme eğilimi olan hastalarda gerekebilir. Bu süreçte bireye daha yoğun ve sürekli destek sağlanır.
- Yaşam Tarzı Değişiklikleri ve Kendi Kendine Yardım:
- Mindfulness ve Meditasyon: Duygusal farkındalığı artırır.
- Egzersiz ve Sağlıklı Beslenme: Duygusal iyiliği destekler.
- Destek Grupları: Kişinin diğer bireylerle dayanışma ve paylaşım yoluyla iyileşme sürecini güçlendirmesine olanak tanır.
Başarıyı Etkileyen Faktörler
- Tedaviye erken başlama,
- Bireyin motivasyonu ve uyumu,
- Destekleyici bir sosyal çevreye sahip olma,
- Terapist ve hasta arasındaki güven ilişkisi.
Ne Yapmalı?
Eğer sizde ya da bir yakınınızda bu bozukluklara dair belirtileri varsa, bir ruh sağlığı uzmanına başvurmak önemlidir. Erken tanı ve müdahale, kişinin yaşam kalitesini artırabilir.